Simon Schama, The story of the Jews. Finding the words 1000BCE – 1492CE. 2013.
Maart 2019
Helaas heb ik er geen aantekeningen bij gemaakt, het boek verdiende het wel. Het is een rijke en analytisch sterke geschiedenis van de joden, hij kan ook de theologische debatten goed neerzetten en hoewel het duidelijk is dat zijn hart uitgaat naar het niet-orthodoxe jodendom, al vanaf het verhaal over Elefantine in Egypte, waar de Hebreeën en de Egyptenaren vreedzaam samenwoonden, elk met behoud van eigen cultuur en godsdienst. Zijn sympathie voor dit levendig en intensief samenleven is duidelijk, maar het blijft een verhaal op zoek naar de historische waarheid. De waarheid is ook een verhaal, weten we daarbij, het is geen neutraliteit tussen achtervolgers en slachtoffers.
Hij zet Ezra/Nehemia neer als de grondleggers van de leerstelligheid, laten we het zo maar noemen, het strenge jodendom van na de Babylonische ballingschap, dat uit is op afzondering van de joden te midden van de andere bewonersgroepen in de streek Judea. Het is duidelijk dat hij de noodzaak of inhoudelijke rechtvaardiging van deze strengheid, de theologische inzet ervan, niet kan meemaken. Hij ziet als de eigenlijk standaard de open cultuur van de joden, het altijd samenwonen met anderen, waarbij het met de moslims eigenlijk altijd beter samenging dan met de christenen.
Het boek eindigt met het vreselijke Spanje-verhaal, waar ik de laatste tijd al meer mee bezig ben, en twee dingen vielen me op. Ten eerste de racistische wending die het christelijk antisemitisme krijgt, het gaan praten over joods bloed, is een wending in die periode, op instigatie de Inquisitie. Zij gaan ertoe over ook bekeerde joden te verbranden, want dat jood zijn zit gewoon in hun bloed. Ten tweede valt op, dat Schama de Inquisitie de eerste moderne moordbureaucratie noemt. Hij ziet het niet als middeleeuws, maar als modern.
Het racistische karakter was me ook opgevallen in The hand of Fatima, als er bewijzen van niet-joodse afstamming gevraagd en opgesteld gaan worden. Dan is het joods zijn geen godsdienst meer, maar een bloedlijn. Ariërwetten op zijn Spaans.
Ik kan mij het elkaar vermoorden om het aanhangen van een andere godsdienst niet voorstellen. Wat ik ook lees, wat ik ook probeer. Maar ik kan met het vermoorden van (groepen) mensen sowieso niet zo voorstellen. Het is belangrijk om toch een manier te vinden om hier een of andere aansluiting bij te vinden, een voor mij navoelbaar concept dat tot deze vreselijke daden kan leiden.
Maimonides was nieuw voor mij, niet de naam, maar wel zijn bijzondere geleerdheid en geschiedenis. Daar zou ik wel wat van willen lezen. En het is ook tijd dat ik het tweede deel van Schama’s Story of the Jews ga lezen. Het is mooi dat hij het niet een history noemt, maar een story. Hij is een verhalenverteller bij uitstek.