Hilary Mantel, The mirror & the light. 2020
Dit is het derde deel van de trilogie over Thomas Cromwell. De eerste twee delen zijn van een aantal jaren terug, we hebben lang op dit derde deel moeten wachten. Die eerste twee delen, Wolf Hall en Bring up the bodies, hebben me zeer geboeid, en ik heb dit derde deel dus ook onmiddellijk toen het onder mijn aandacht kwam, gekocht.
Thomas Cromwell – let op, dit is niet Oliver Cromwell, de puriteinse dictator die een eeuw later de baas werd in Engeland – was van eenvoudige komaf, en wist vooral door zijn grote intelligentie en opvallende politieke behendigheid de positie van eerste adviseur en vertrouweling van Henry VIII te verwerven..
Hilary Mantel slaagt er ook in deze serie in – het is niet de eerste historische roman die ze schreef – om de tijd en de personen in hun tijd als heel ‘logisch’, vanzelfsprekend en herkenbaar neer te zetten. ‘Het verleden is als een ver land, waar ze de dingen anders doen’ is een mij dierbare typering van geschiedenis, maar dat verre land komt bij haar altijd heel dichtbij.
Ik heb dit laatste deel als minder overrompelend ervaren als de eerste delen, ik was toen vaak verrast en onder de indruk van zijn behendigheid in gesprekken: het leek steeds op een schaakspel, op het scherpst van de snede, met onverwachte wendingen.
Elk van de boeken eindigt op het schavot. Aan het eind van deel een, Wolf Hall, is Thomas More de klos, omdat hij de koning niet wil erkennen als hoofd van de kerk, een positie die Henry VIII beslist wilde hebben, om vrij te zijn van de politieke macht van de paus en van de katholieke vorstenhuizen in Europa. Hij wilde ook steeds scheiden en trouwen, onder andere om zich een mannelijke troonopvolger te verschaffen, die zijn eerste vrouw, de Spaanse Catharine van Aragon, hem niet kon geven en hierbij niet afhankelijk zijn van de toestemming van de paus.
Aan het eind van het tweede boek, Bring up the bodies, is Anna Boleyn aan de beurt, zijn tweede vrouw, en met haar vallen veel adellijke koppen, met wie ze al dan niet bewezen overspel heeft gepleegd. Een bekentenis is geen probleem, de martelkamers zijn heel effectief, en de verleiding is ook, dat de wijze van sterven na een bekentenis wat minder wreed mag zijn. Onthoofd worden is een voorrecht, dat de koning naar willekeur kan verlenen. Cromwell is steeds dienstbaar aan de koning, hij probeert op vaak slimme en vriendelijke manier dat te bereiken wat de koning wenst. Soms weet hij al even gewiekst de koning nog om te praten en iemand van het schavot of de strop te redden.
In dit derde deel staat de nauwe band tussen Henry VIII en Cromwell helemaal centraal, the mirror and the light. De Engelse adel is fel op Cromwells positie tegen, hij is dan wel door de koning tot Lord verheven en wordt uiteindelijk zelfs hertog, maar dat telt niet als je niet uit een adellijk geslacht stamt. Ze kijken op hem neer, maar kunnen niet langs hem heen, want de koning heeft een onbeperkt vertrouwen in hem. Hij bekleedt alle belangrijke functies die in het dan nog beperkte regeringsapparaat bestaan. Ik laat de Engelse benamingen hier achterwege, we zouden zeggen in ieder geval eerste minister, minister van financiën en minister van justitie en vertrouweling van de koning.
Henry VIII komt naar voren als iemand die steeds meer overtuigd raakt van de goddelijkheid van het koningschap, een opvatting die in Engeland toch heel lang geheerst heeft, hij heeft steeds minder scrupules om zijn almacht te botvieren, en ondertussen wordt hij beheerst door emoties.
Na Anna Boleyn volgt een Jane, een raadselachtig en zwijgzaam typ, op wie hij wel verliefd is, die hem de felbegeerde legale zoon baart, maar kort daarna sterft.
De mannelijke troonopvolger is er, maar één is te weinig, want de meeste kinderen sterven, ook koningskinderen. Verder zijn er nog wel wat coalities te smeden in Europa, Frankrijk zint op een inval om deze van de Roomse kerk afvallige koning af te zetten en in dit politieke schaakspel op het bord Europa arrangeert Cromwell een huwelijk met een Duitse prinses. Het huwelijk wordt wel gesloten, maar Henry mag haar niet en geeft Cromwell de schuld van de mismatch. Er ontstaat wat afstand tussen Henry en Thomas, een afstand die begerig benut wordt door jaloerse hertogen en andere heren, en je ziet het aankomen: nu is Cromwell aan de beurt. Hij belandt in de Tower, wordt beschuldigd van verraad, daarop staat de strop, maar de koning is zo goed hem het zwaard te gunnen. Hij heeft nog wat tijd om te denken waarin precies en wanneer hij een fout gemaakt heeft in het bespelen van Henry, hij ziet zijn einde kalm tegemoet, en we volgen hem – net als tamelijk kort geleden voor mij Van Oldebarneveldt – tot en met zijn laatste hartslag.
Zo eindigt dan ook dit deel met het afhouwen van een hoofd, ditmaal van de hoofdpersoon. Fini.
Hilary Mantel is een begenadigd schrijfster. Behalve inhoudelijk en historisch interessant is het ook altijd prachtig geschreven en treffend en meerlagig in de psychologische portretten van de mensen. Elk van de eerste twee delen won de Booker Prize, een unieke prestatie van een schrijver. Je moet niet tegen veel bladzijden opzien; als je die aankunt, dan is er veel te genieten. Aan de slag!