Bernhard Schlink, Walter Popp, Selbs Justiz. Zürich, 19871
Selbs Justiz is een detective, het genre. Het blijkt er een van een bijzondere soort te zijn. Hoofdpersoon is een Duitse privédetective, Selb, die in de nazitijd officier van justitie was en overtuigd nazi. Na de oorlog werd hij in het kader van de denazificatie ontslagen. Door ex-collega’s en mensen die hetzelfde gebeurde werd hem aangeraden even wat tijd uit te zitten en dan zou hij vast wel weer terug kunnen komen in zijn oude positie. Velen verging het zo, maar hij had er geen zin in. Het gedraai en gelieg zoals hij dat bij die oud-collega’s zag stoot hem af. De schrijver houdt er geen verhandeling over, maar tussen de regels door kom je er steeds meer achter hoe hij met zijn verleden omgaat. Verbazing over overtuigingen van toen, schuldgevoel, zelfrechtvaardiging, van alles. Het lijkt wel een echt mens.
Hij krijgt een opdracht van een oude schoolvriend. Ze zijn beiden inmiddels bejaarden, laat in de zestig, en zijn vriend was uit een heel ander milieu dan hij. Rijk, deftig, een aristocratische inslag, , een zondagskind voor wie alles meezat. De blijvende vriendschap met Selb verrast, ook Selb zelf, gezien de grote verschillen in sociale achtergrond.
De vriend, ze noemen elkaar altijd bij de achternaam, hij heet Korten, is chef bij een groot chemisch bedrijf. Dat bedrijf had ook joodse gevangenen in dienst in de oorlog, de knapste wetenschappers. Hij is ervan overtuigd dat hij hier goed aan deed, ze bleven tenminste in leven en op het werk werd het hen niet moeilijk gemaakt. Ze moesten alleen ’s avonds weer naar het kamp. ‘je weet dat ik niet veel ophad met die rassenwetten,’ zegt hij ergens.
Maar er lijkt ingebroken in het bedrijfsnetwerk. Het gaat hier over een boek uit 1987, je kunt aan veel technische details aflezen dat het qua informatisering allemaal nog in de kinderschoenen staat, maar het lijkt voor die tijd toch ook weer niet achterlijk. De vraag aan Selb is of hij wil uitzoeken wie het gedaan heeft, niet door het netwerk technisch te onderzoeken, maar door met mensen te praten.
Selb is nog niet lang bezig of er breekt een brand uit bij het bedrijf, waarbij er ook giftige stoffen vrijkomen. De aard van die stoffen en de oorzaak van het ongeluk worden onder de hoed gehouden.
Selbs speurwerk leidt hem naar een obscuur ICT-onderzoeksbureautje, waarvan de enige medewerker verkering blijkt te hebben met de directiesecretaresse van Korten, een vrouw waar Selb overigens erg van gecharmeerd is, dus hij is nog jaloers ook. Deze ICT-er blijkt degene te zijn die ingebroken heeft op het netwerk van het bedrijf, om Korten te chanteren. Maar het bedrijf wil ook dit onder de hoed houden en als hij hén alles opbiecht in plaats van de politie, precies uitlegt wat hij gedaan heeft en helpt het lek op te lossen, is het OK, dan zullen ze hem niet aangeven.
Zo gezegd zo gedaan. En dan verongelukt de ICT-er opeens. Ongeluk, geen dader of zo, zegt de politie. De oorzaak is onduidelijk, maar de politie ziet geen reden om verder te zoeken.
De verloofde van Mickey wel en zij geeft Selb als vervolgopdracht dit uit te zoeken. Selb wil ook graag verder, hij is volstrekt toevallig, via een andere zaak, op een oud geval uit de oorlog gestuit, waar het bedrijf ook in het geding was, en hij hoort dat er een valse verklaring is afgelegd, een verklaring die hij toen geloofde en op basis waarvan hij twee mensen ter dood veroordeeld heeft. Een is ook opgehangen, de ander door twee als SS-ers verklede types uit de gevangenis bevrijd. De valse getuige is vergeten in een KZ en na een beschadigd leven inmiddels gestorven. Wat is er toen gebeurd en welke rol heeft het bedrijf gespeeld?
Selb vindt in Italië nog een oude geleerde, hij kent hem nog van vroeger, die bezig is zijn autobiografie te schrijven en die allerlei dingen tot op het kleinste detail aan het uitzoeken is.
Het blijkt allemaal Korten te zijn. Korten was, anders dan hij liet voorkomen, een overtuigde nazi geweest, het bedrijf had een belangrijke rol in de oorlog gespeeld. Die oude zaak in de oorlog, waar Selb bij betrokken was, ging ook over dit bedrijf en Korten had die valse getuige gedwongen te zeggen wat hij zei en voor de vorm, als soort van levensverzekering voor zichzelf, de tweede ter dood veroordeelde bevrijd. De ICT-er blijkt ook vermoord, door een truc met een verblindende spiegel, uitgevoerd door iemand van het bedrijf van Korten.
Selb komt tot een bijzonder besluit: zelf de doodstraf aan Korten te voltrekken. Hij zoekt hem op in zijn huis in Bretagne, in de kerstvakantie, houdt hem de waarheid voor, Korten legt hem uit dat het weliswaar zo gegaan is, maar dat het allemaal niet erg is, en Selb duwt hem van de rots.
Hij verwacht gearresteerd te worden, maar het wordt niet als moord gezien, en zeker niet met Selb in verband gebracht. Hij belt nog es met de oude professor in Italië en die zegt: zo, je hebt het geval opgelost. En het is aan de toon duidelijk, dat hij niet alleen de toedracht van het oude proces en van de moord op Mickey, maar ook het ‘ongeluk’ van Korten bedoelt. Selb vindt het fijn dat er één iemand is die het ook weet. Het maakt minder eenzaam.
Het is een ongebruikelijk einde van een ‘detective’. Het is opgezet als een whodunnit, maar er zit een laag onder van de Duitse geschiedenis en de verwerking daarvan. Dit speelt op de achtergrond, veel daders uit die periode leven voort, en maken er wat van, en hun omgeving moet er ook wat van maken. Het is niet vergoelijkend geschreven, maar wel menselijk en dichtbij.
Schlink is ook de schrijver van Der Vorleser, het verhaal over een jonge man die verliefd wordt op een oudere vrouw en haar voorleest en langzamerhand achter haar verleden als kampcommandant komt, doordat zij erover gaat vertellen. Het boek is verfilmd als The reader en heeft Schlinks naam gevestigd. Deze Selb-trilogie, waarvan alleen het eerste deel samen met Walter Popp is geschreven, stamt van daarvoor en heeft jaren een onopvallend bestaan geleid. Hij kan naar mijn oordeel de spotlights goed verdragen.
1 gedachte over “Selb, geen gewone detective”