Wolfgang Jaedtke, Die Tränen der Vila. München, 2013
Het gaat om een verhaal dat speelt in de 12e eeuw, in het gebied dat nu Duitsland is. Het is een periode waarover ik niet veel weet, het speelt zich af in een gebied waar ik ook niet veel van weet. Een historische roman is dan altijd wat mij betreft altijd een aardige manier van kennismaken.
Het boek heeft de vorm van een ‘brief aan mijn zoon’, die de zoon pas mag lezen als de vader overleden is. In de ‘brief’ beschrijft hij zijn levensloop en aan het eind wordt duidelijk waarom de zoon hem pas mag lezen als de vader is gestorven.
Het land waar het in speelt is geheel gefeodaliseerd en de heren vechten onderling hun territoriale en opvolgingsstrijden uit ten koste van de boerenbevolking. Onze hoofdpersoon is bij het begin van het verhaal een jongetje uit zo’n overvallen boerendorp, hij ziet hoe zijn vader een verkrachtende soldaat een zeis over zijn billen haalt, en vervolgens door hem vermoord wordt. De jongen ontvlucht naar het bos en wordt opgepikt door een roversbende.. Die roversbende wordt zijn familie, met name de vrouw die voor huis en eten zorgt is lief voor hem, de rest is hard en ze zetten hem in als lokaas voor beoogde slachtoffers. De baas is min of meer ‘rechtvaardig’, hij vindt dat er niet meer gemoord moet worden dan noodzakelijk is. Dus liever alleen roven, niet doden, behalve als het Wenden zijn (een Slavisch volkje in die buurt, ‘heidenen’ want ze zijn niet zoals de rovers christenen) of Joden.
De bende wordt in een val gelokt, gevangen genomen en opgehangen, onze hoofdpersoon weet weer te ontsnappen en wordt opgepikt door een zwervende ridder. Een laconiek en cynisch man, maar niet zonder humor. Hij maakt de jongen tot page, een page hebben verhoogt je status als ridder, en hij voegt zich bij een kruistochtleger tegen de Wenden. Als Jeruzalem te ver is, kun je altijd nog een paar heidenen in de omgeving bekeren of vermoorden immers.
Dit tweetal, van ridder en schildknaap, maakt deel uit van een groep die een Wenden-dorp moet leegplunderen en vermoorden, om het kruisleger van voedsel te voorzien. Vreselijke taferelen worden geschetst en we mogen vermoeden dat ze realistisch zijn. De schildknaap ziet hierbij – aan het litteken op de verkrachtende billen van de ridder, dat deze ook de moordenaar van zijn vader is. Hij heeft er mee te stellen, maar is ook op hem gesteld. Het blijft een thema.
De bende verlaat het dorp met de voorraden en onderweg worden ze achtervolgd door een voor hen mysterieus wezen. Het lukt dit wezen, een boogschietend meisje uit het geplunderde dorp alle soldaten om te brengen, alleen de ridder en de schildknaap overleven, de laatste omdat het meisje ook weet dat hij haar heeft laten ontsnappen. Zij brengt hen naar de resten van haar dorp, waar ze een tijd gevangen worden gehouden. Ondertussen leert onze schildknaap een beetje Wendisch. Hij praat veel met het meisje, of ze zitten samen omdat ze geen gemeenschappelijke taal hebben. Ook wijdt zij hem in in de geestenwereld waarin de Wenden geloven, de ‘vila’ uit de titel van het boek, en op een bepaalde heilige plaats hebben ze ook een keer seks met elkaar.
Na nog allerlei verwikkelingen is de strijd ten einde, ridder en schildknaap worden vrijgelaten en de ridder krijgt als beloning een klein landgoed te beheren. De schildknaap gaat mee en ze wonen vredig samen op dat landgoedje, waarbij onze jongen de rol van rentmeester en dus belastinginner speelt, de figuur die in de geschiedenis van zijn geboortedorp zo’n wrede rol speelde. Hij doet het anders, ‘maatschappelijk verantwoord’, clement, en helpt ook mee te produceren wat de boeren af moeten dragen.
De ridder sterft aan ouderdom en zijn rentmeester wordt zijn opvolger, ook formeel. Als er dan weer oorlog met de Wenden komt moet hij meedoen. Bij oorlogshandelingen wordt hij gewond door een Wendische jeugdbende, en de schuldige krijgt de doodstraf. Maar hij vindt dat hij als slachtoffer daarover mag beslissen, dus hij neemt de gevangene mee. Die wordt zíjn rentmeester en hulp. Het wordt nooit een vriendschapsrelatie tussen die twee, de Wende blijft boos op zijn Duitse baas, maar ze doen het ermee.
Wij zijn inmiddels gaan vermoeden wie de zoon is voor wie het geschreven wordt, maar de zoon weet het pas als zijn vader dood is. De zoon heeft wel verteld hoe het met de moeder is gelopen: ze bleek zwanger, ze hebben zich gevestigd in een dorpje, zij is nooit weer getrouwd (net als onze hoofdpersoon) en het verhaal over de moeder bevestigt voor de vader dat dit inderdaad zijn zoon is.
Ik vond het verhaal, dat op zich niet heel spectaculair is, wel goed verteld, tot mijn verrassing. Ik vond de emotionele knopen, van de schildknaap die erachter komt dat zijn beschermheer ook de moordenaar van zijn vader is, maar toch in een soort vader-zoon relatie tot hem staat, de relatie met het meisje en de relatie met zijn eigen zoon, met name die laatste, steeds goed neergezet, vooral omdat het niet helemaal rond te praten is. Het is zoals het is, het werd niet sentimenteel, er is ook geen eenvoudig recept van rechtvaardigheid in onrechtvaardige tijden.
Ik vond het over de periode en het gebied heel informatief, zonder dat er veel ‘informatie’ gegeven werd. Dus als historische roman geslaagd.