Ik lees graag, niet om het lezen zelf, maar om wat ik lees. Lezen is een manier van nadenken geworden. Omdat ik van huis uit historicus ben, en ik dat weer zou worden als ik weer kon kiezen, zijn het vaak historische boeken. Discussies over hoeveel nut kennis van de geschiedenis heeft laat ik graag aan anderen over. Het is een uitzichtloos debat tussen mensen die iets van geschiedenis weten (en dat nuttig vinden) en mensen die er niks van weten (en dat niet als nadeel ervaren). Een dove kan niet in gebarentaal met een blinde communiceren.
Laatst keek ik naar de televisie (dat komt er vaak niet van, want immers: het boek is beter) en merkte toen hoezeer het her en der wat rondlezen meespeelt als je discussies aanhoort. Luister mee.
Onlangs zat Peter Uhm, commandant van de Nederlandse strijdkrachten, aan tafel bij De Wereld Draait door. De aanleiding was de dood van El Baghdadi, de zelfbenoemde kalief van het kalifaat IS. Onder andere kwam aan de orde hoe Trump de dood van El Baghdadi aankondigde en beschreef. Peter Uhm treurde niet om de dood van El Baghdadi, maar vond de manier waarop Trump erover sprak niet OK. Trump beschreef gedetailleerd hoe de actie verliep – achteraf bleek het vooral om verzonnen details te gaan – en haalde de rol van honden bij de actie erg naar voren. Dat vond hij qua communicatie niet wijs, want ‘die worden door moslims als onrein beschouwd’. Trump zei ook dat El Baghdadi stierf ‘als een hond’. Uhm heeft geen enkel positief woord over IS geuit, maar vond wel, dat je over doden, ook als het gedode vijanden waren, met respect diende te spreken. Deze uitspraken zijn hem in de openbare ruimte die de sociale media deze dagen vormen niet in dank afgenomen: ‘lafaard’, ‘deugsoldaat’, ‘seniele oude gek’, het zijn nog de meest zachtzinnige kwalificaties die hem ten deel vielen.
Maar ik lees wel es wat en zo kwamen mij twee verhaaltjes te binnen.
Het eerste gaat over het al of niet rekening houden met de culturele en religieuze gevoeligheden van moslims. Keizer Friedrich II, 13e eeuw, wist ervan. Hij was in Sicilië opgegroeid, in een cultuur waarin christenen, joden en moslims naast elkaar leefden en hijzelf zeer goed bekend was met de Arabische cultuur en wetenschap. Hij leidde de zesde kruistocht en kwam na diplomatiek overleg, waarbij zijn bekendheid met en respect voor de islamitische godsdienst en cultuur hem goed te sta kwam, tot overgave van Jeruzalem, in ruil voor afspraken over toegang tot heilige plaatsen van de drie grote godsdiensten in dat gebied. Het is de kruistocht waar het minst gevochten is en die het meest zijn doel bereikte, namelijk Jeruzalem weer een ‘christelijk’ koninkrijk maken.
Peter Uhm was hoofd der strijdkrachten in Afghanistan en verloor daar zijn zoon. Hij is vast blijven houden aan de benadering van vechten als het moet en praten als het kan.
Respect voor de doden, ook voor gedode vijanden? Ik las een midrasj, die op Seideravond in een kibboets werd voorgelezen, in een situatie waarin het bestaan van Israël weer eens inzet van heftige strijd was. De midrasj gaat zo: na de redding uit de handen van de Farao door de doortocht door de Dode Zee, waarbij het leger van de Farao in de golven omkwam, gingen de engelen naar God om een overwinningslied voor Hem te zingen. Maar God werd boos en zei tegen de engelen: ’Het werk van mijn handen verdrinkt in zee en jullie willen voor mij zingen?” Peter Uhm staat in een goede traditie.
Vooralsnog houd ik het lezen van boeken over geschiedenis niet alleen voor plezierig, maar ook voor nuttig bij het gadeslaan van wat er in de wereld gebeurt.