Sebastian Haffner, Churchill. Eine Biographie. Reinbek bei Hamburg, 1967
Er zijn veel biografieën over Churchill geschreven en daar zijn ook heel dikke bij. De biografie die Haffner schreef is niet dik, maar wel bijzonder raak. Haffner besteedt niet veel aandacht aan de verwikkelingen en normale ‘biografische’ weetjes en feitjes van Churchills leven, het is vooral een karakterschets van een man te midden van grote gebeurtenissen, die ook een stempel op die gebeurtenissen wist te drukken.
De kern van deze karakterschets is: Churchill was een ‘Krieger’, een strijder, een soldaat, een man van oorlog. Als er een oorlog was wilde hij er heen en wilde hij die winnen. Hij was geen politicus, maar een strijder die inzag dat er voor oorlog ook politiek nodig was.
Haffner ziet, geheel in lijn met deze eerste vaststelling, de periode 1941-42 als de jaren dat hij een beslissende invloed op het verloop van de geschiedenis heeft gehad. Hij heeft op alle fronten gebroken met de appeasement politiek, het overheersend beeld in Engeland over wat de strategie ten aanzien van Hitler moest zijn. Hij heeft met macht en kracht een geweldige bewapeningsindustrie en mobilisatie ingezet en op gang gebracht. Hij heeft door zijn hardnekkig volhouden bij Roosevelt de betrokkenheid van Amerika bij de oorlog op gang gebracht. Hij heeft de drie legeronderdelen van Engeland onder één bevel gebracht en samen laten werken, en wel onder zijn bevel. En tot slot: hij heeft zichzelf tot minister van defensie gemaakt (die functie bestond niet, er waren er drie, voor elk legeronderdeel één) en ‘supreme commander’.
Toen het allemaal op gang was, zou het zonder hem ook wel gelopen hebben. Zijn andere plannen, bijvoorbeeld na de oorlog niet Europa verdelen met Rusland, maar Rusland als volgende vijand aanpakken, of, na de dood van Stalin, zijn wilde plannen voor ontspanning en ontwapening, enzovoort, het is allemaal niks geworden. Maar zijn inzicht in de situatie vóór en in het begin van de oorlog hebben hem zijn onuitwisbare plaats in de geschiedenis gegeven.
Hij werd altijd gewaardeerd om zijn energie, werkkracht en ideeënrijkdom, maar de meeste Engelse premiers zagen goed, dat hij leiding nodig had. Hij was ook opportunistisch en paste niet goed bij de conservatieven. Deels was hij een echte reactionair, in reactie op de sociale bewegingen van de eerste decennia van de 20e eeuw. Hij had wat dat betreft net zo goed fascist kunnen worden volgens Haffner. Maar hij haatte Hitler, de termen waarin hij over hem spreekt maken dit genoegzaam duidelijk: die misgeboorte, dat kankergezwel, enzovoort. Hij zag, anders dan de andere Engelse politici, dat Hitler niet een gewoon politicus was bij wie je enige redelijkheid kon veronderstellen, en dat was ook een belangrijke reden om niet in de appeasement politiek te geloven.
Er is veel meer over Churchill en over dit boek te zeggen, maar laat ik het hierop houden: ik heb het genietend van de wijsheid en de nieuwe inzichten gelezen. Ik zal het ongetwijfeld herlezen, eens.
Over Sebastian Haffner
Sebastian Haffner (1907-1999) is in Duitsland geboren, in Berlijn, hij is als jurist opgeleid maar vooral werkzaam geweest als journalist. Hij is in 1938 naar Londen gevlucht en daar getrouwd met de joodse vrouw die een paar maanden voor hem naar Engeland ontsnapte. In 1940 publiceerde hij zijn eerste boek, Germany: Jekyll and Hyde. Hij gaf Die Zeitung uit, een Duitstalige krant in Londen, en kwam al gauw ook bij The Observer. Dit is ook de periode dat hij de naam Sebastian Haffner heeft aangenomen, om zijn familie in Duitsland niet in gevaar te brengen. In 1950 is hij naar Berlijn teruggekeerd, in de eerste periode als correspondent voor The Observer.. Hij heeft in de periode daarna veel politieke artikelen en commentaren geschreven, en een reeks historische boeken over de Duitse geschiedenis. Hij is in 1999 in Berlijn overleden. Postuum is door zijn zoon zijn dagboek over de opkomst van het fascisme uitgegeven, Geschichte eines Deutschen. Die Erinnerungen 1914 – 1933.