Jason Goodwin, Yashim the Ottoman detective. Vijf delen.

Toen ik het eerste deel van deze reeks uit had, heb ik direct de vier daaropvolgende ook maar gelezen. Al lezende had ik het gevoel dat mijn motief vooral lag in mijn gevoel van vriendschap met Yashim, de hoofdpersoon. Ik wilde graag bij hem blijven, en de enige mogelijkheid was steeds: het volgende boek lezen. Nu is het op en ga ik over de vijf delen afzonderlijk iets schrijven. Maar daaraan voorafgaand iets algemeens, over de reeks. Over de afzonderlijke boeken kan ik dan kort zijn.

Het speelt zich allemaal af in het Ottomaanse Istanbul in de eerste helft van de 19^e eeuw. Het eerste boek speelt in 1836, bij het vijfde zijn we eind veertiger jaren aanbeland. Yashim is een eunuch, maar geen harem-eunuch. Hij is bij oorlogshandelingen, na de verkrachting  van en moord op zijn moeder waar hij getuige van was door betreffende soldaten gecastreerd. Waarom moeten oorlogshandelingen altijd zo seksueel gekleurd worden? Is oorlog zelf een geseksualiseerd gebeuren? Ik denk het wel. In ieder geval: hij is zijn ballen kwijt, maar hij was al wel een jonge man, een uitgegroeide puber. Hij wordt wegens bijzondere intelligentie die de legeraanvoerder opvalt, toch in de paleisschool opgenomen, en krijgt daar de complete eunuchenopleiding. De beschrijving doet me sterk aan een klassieke Europese opleiding denken: filosofie, talen, literatuur, geschiedenis, politiek, internationale verhoudingen, kortom, een brede opleiding, geschikt om een rol in het bestuur van het Ottomaanse rijk te spelen. Hij wordt eerst assistent van een legeraanvoerder, en die weet gedaan te krijgen dat hij daarna niet in het paleis of de harem hoeft te werken, maar buiten het paleis zelfstandig mag wonen en zijn opdrachten direct van de sultan krijgt. Omdat hij het bijzondere vermogen heeft ‘onzichtbaar’ te zijn, niet in de magische zin van het woord, maar gewoon, heel erg onopvallend, men kijkt over hem heen en ziet hem eenvoudigweg niet staan, blijkt hij heel geschikt voor spionage- en detective-opdrachten. Elk van de vijf boeken begint met een incident in Istanbul, waarbij Yashim dan de opdracht krijgt uit te zoeken wat er aan de hand is, wie het gedaan heeft of wie erachter zit. Er zit altijd iemand achter, en, dat vond ik een interessante kant ervan, steeds was de zaak verbonden met het internationale verband waarin het Ottomaanse rijk functioneerde: het waren de Russen, de Engelsen, de Habsburgers,  de Arabieren of de Grieken.

We krijgen Yashims geschiedenis niet in één keer voorgeschoteld, maar moeten hem in de loop van de verschillende boeken reconstrueren. Het komt naar voren als personen uit zijn verleden een rol spelen, of als hij treurt om zijn castratie en de maatschappelijke, psychologische en biografische gevolgen die dit heeft. En ook zíjn geschiedenis staat in een groter historisch verband: de oorlog waarin hij zijn ouders verloor, de tocht door Rusland die hij in zijn eerste baan maakte, niks is lokaal.

The Janissary tree. 2006

Het eerste deel, The janissary tree, begint met een verdacht sterfgeval in de harem, en het verminkte lijk van een jonge cadet in Istanboel. Yashim ontdekt een geheim netwerk van vroegere janitsaren. De janitsaren waren in het Ottomaanse rijk altijd een elitekorps, aanvankelijk alleen militair, later vooral ook politiek, dat in 1826 door Sultan Mahmut II werd opgeheven omdat hij het leger wilde moderniseren. Het boek speelt in 1836, en er blijkt een samenzwering van janitsaren die de grote moord op de opstandelingen van 1826 willen vieren door de macht weer over te nemen en de sultan af te zetten. De schrijver speelt met de lokale en historische gewoonten en gebruiken via dewelke hij de samenzwering op het spoor komt en de uitvoering weet te voorkomen. Ondertussen leren wij Istanboel in 1836 een beetje kennen, de  straten en wijken, de cafés en restaurants, de markten en de Bosporus met zijn vele bootjes die als taxi’s heen en weer varen. Yashim woont alleen, op een bovenverdieping, als hij iets nodig heeft roept hij een jongetje dat kennelijk meestal in de buurt is en laat hem brood halen, of een schotel bij de bakker in de oven zetten. Hij is een gedreven kok, goede vrienden met de marktkooplieden en uit op de beste groenten, kruiden en vleesstukken. Zijn koken wordt zo nauwgezet beschreven dat je het bijna als recept kunt gebruiken, en inderdaad, de schrijver heeft ook een kookboek geschreven van recepten uit de traditionele Turkse keuken.

Een goede vriend van Yashim is Palewski, de Poolse ambassadeur, ambassadeur van een land dat dan niet meer bestaat, het is bij het Weens congres van 1815 verdeeld over Rusland, Duitsland en het Habsburgse rijk. Maar de ambassadeur wordt betaald door de sultan en leidt zijn leven van studie, lekker eten en alcohol in opperste tevredenheid.  Zo lopen er wel meer interessante figuren in het boek rond, zoals de valide, dat wil zeggen de moeder van de sultan, die niks te zeggen heeft maar toch wel cheffin van de harem is, de Griekse groentekoopman met wie Yashim tijdens een van de vele branden in Istanboel een eeuwigdurende vriendschap heeft gesloten door zijn leven te redden. Deze Griek is hem op zijn speurtochten altijd heel behulpzaam, omdat hij komt op plaatsen waar een vertegenwoordiger van het hof, want dat is Yashim altijd wel, niet komen kan.

De plot is ingewikkeld, gruwelijk en spannend, en dat geldt trouwens voor de hele reeks.

Snake stone. 2008

Het is twee jaar later, 1838, en in Istanboel  arriveert ene Lefèvre, naar eigen zeggen een Franse archeoloog die op zoek is naar een verloren archeologische schat die hij daar vermoedt. Yashim moet hem ontvangen en rondleiden, maar het duurt niet lang of deze Lefèvre wordt dood aangetroffen. Ook een oude Griekse boekhandelaar in tweedehandsboeken vindt een jammerlijke dood, er wordt jacht gemaakt op een manuscript en niemand weet wat er aan de hand is. Yashim zoekt het uit en ontdekt een ondergronds netwerk, vanuit Griekenland opgezet, dat erop uit is het oude Byzantijnse rijk te herstellen. Het wordt weer een wilde jacht, en ondertussen komen we ook meer te weten over de positie en geschiedenis van Grieken in het Ottomaanse rijk. En over de watervoorziening van een wereldstad als Istanboel, een mooie bijvangst.

The Bellini Card. 2010

Er gaan geruchten dat er een portret van de sultan van drie eeuwen eerder bestaat, geschilderd door de beroemde renaissancekunstenaar Bellini. Maar het is er niet meer. Yashim wordt naar Venetië gestuurd om uit te zoeken wie het gestolen heeft, maar door de adviseur van de sultan wordt hem op bedekte wijze te kennen gegeven dat het een ongewenste missie is en dat zijn positie aan het hof niet veilig is als hij gaat. Hier al is de sultan slechts in schijn de baas, de hofbureaucratie heeft de regie in handen.

In Yashims plaats gaat de Poolse ambassadeur-zonder-land naar Venetië, en poseert daar als Amerikaanse kunsthandelaar. Hij raakt bij allerlei ingewikkelde zaken betrokken en blijkt makkelijk te foppen. Gelukkig komt Yashim hem uiteindelijk – vermomd als bedelaar – te hulp schieten en wordt het raadsel toch nog opgelost, maar niet dan nadat er vele doden zijn gevallen en we enig inzicht hebben gekregen in de verhouding tussen het vergane Venetië en het nog bloeiende Istanboel.

An evil eye. 2012

Ditmaal is het de Russische connectie die de achtergrond van het verhaal vormt. De Krim met zijn Tartaren, het tsaristische Russische rijk met de orthodoxe kerk, het zijn nabije landen en het Ottomaanse rijk heeft in momenten van zwakte ook vaak Russische hulp nodig, al was het maar als dreiging,  om westelijke machten buiten de deur te houden. Want Engelsen en Fransen laten steeds vaker hun begerig oog op het Midden-Oosten vallen.

Yashim had in de eerste jaren van zijn loopbaan de pasja Fevzi Ahmet als mentor, het hoofd van de Ottomaanse vloot. Hij heeft ook toen al onoirbare Russische connecties en omkoperijen vermoed rond deze Ahmet, maar nooit het fijne ervan begrepen. Nu begint het verhaal met de vondst van het lichaam van een Russische agent in een waterput van een klooster, en komt de oude connectie met Ahmet weer boven. Er blijkt een groot persoonlijk geheim van Ahmet verborgen te liggen in verwikkelingen in de harem van de sultan. Ahmets landverraad  – hij laat het kleine beetje vloot dat het Ottomaanse rijk bezit aan Egypte – brengt een directe confrontatie tussen Yashim en Ahmet met zich mee en Yashim weet de gordiaanse knoop van persoonlijke en dynastieke problemen natuurlijk weer behendig op te lossen.

The Baklava club. 2014

Om een of andere reden was dit boek er een te veel voor me, ik was kennelijk minder geïnteresseerd, ook in de plot. Er arriveert een Poolse prins, die ontvangen wordt door onze Poolse ambassadeur-zonder-land. Een groepje jongeren uit naar eigen zeggen Italië (dat land bestaat nog niet, maar die streken dus, ze maken zich sterk voor de zaak van de Italiaanse eenwording) heeft zich bij de Poolse ambassadeur binnengedrongen, althans is in hetzelfde huis komen te wonen en doet alsof ze de beste vrienden zijn. Maar in opdracht van een geheime opdrachtgever plegen ze een aanslag op de Poolse prins, verwonden daarbij alleen de Poolse ambassadeur en nemen de Poolse prins dan maar gevangen. Ze weten het verder ook niet. Ze weten zelfs niet eens wie hun opdrachtgever is, en daar ik de plot maar met een half oog volgde, weet ik het ook niet meer. Maar de Poolse prins wordt gered, de Poolse ambassadeur herstelt en Yashim wordt verliefd op een Russisch meisje. Voor verliefd worden heb je immers geen ballen nodig. Ze moet natuurlijk uiteindelijk ook weer terug naar Rusland en zo eindigt deze kortstondige romance net als alle eerdere: Yashim blijft alleen.

Al met al

Ik weet niet of er nog een zesde deel komt. Zo ja, dan ga ik het wel lezen, ook al viel het vijfde deel niet zo goed. Ik ben vooral gesteld geraakt op Yashim zelf, en op het heel nabij brengen van Istanboel, een beeld van de stad dat met alle geuren en geluiden uit de boeken opstijgt. Istanboel stond al op mijn lijstje van wensbestemmingen, maar ze is vele plaatsen gestegen. Ik denk niet dat Erdogan me ervan kan weerhouden.